អត្ថាធិប្បាយ​ថា ពាក្យ​ថា «​ខោល​» ឬ «​ល្ខោនខោល​»

យោង​តាម​សៀវភៅ «​ទស្សនីយភាព​ខ្មែរ​» អត្ថាធិប្បាយ​ថា ពាក្យ​ថា «​ខោល​» ឬ «​ល្ខោនខោល​» បើ​តាម​សង្ឃដីកា​របស់​សម្តេចព្រះសង្ឃរាជ​ជួន ណាត ដែល​បាន​កត់​ទុក​ក្នុង​វចនានុក្រម​ខ្មែរ បោះពុម្ពផ្សាយ​ដោយ​ពុទ្ធសាសនា​បណ្ឌិត្យ​ឆ្នាំ​១៩៦៧ ត្រង់​ទំព័រ​១០២​ថា ៖ ខោល​គឺជា​ពួក​ល្ខោន​ប្រុស រឿង​«​រាមកេរ្តិ៍ » ។

ចំពោះ​លោក​ហ្ស​ក សឺ​ដេ​ស វិញ បើ​តាម​ប្រសាសន៍​របស់​លោក​ដែល​សាកលវិទ្យាល័យ​ភូមិន្ទ​វិចិត្រសិល្បៈ​បាន​ស្រង់​យក​មក​ចុះ​ក្នុង​កម្រង​សិក្សា​កថា «Annale de l’ URBA No 1» បោះពុម្ព​ឆ្នាំ​១៩៦៧ ត្រង់​ទំព័រ​១៥៧​ថា​៖ Le mot Khol serait celui queles Cambodgiens emploient pour désigner une variété des grands singes ។

ដូច្នេះ​សម្រាប់​លោក​សឺ​ដេ​ស ល្ខោនខោល​គឺជា «​ល្ខោន​នៃ​របាំ​ស្វា​» ។

ចំណែក​អ្នកឧកញ៉ា​ទេព​ពិ​ទូរ ក្រ​សេ​មគ​ន្ថ​បណ្ឌិត​វិញ នៅ​ក្នុង​ទស្សនាវដ្តី​កម្ពុជ​សូ​រិ​យា​លេខ​៣ ខែមីនា ឆ្នាំ​១៩៤៨ លោក​បាន​ពោល​ថា​៖ «​ចំណែក​ល្ខោនខោល​នោះ គេ​កំណត់​លេង​ចំពោះតែ​រឿង​ដែល​ទាក់ទាម​ដោយ​រឿង​ព្រះ​ជា​ម្ចាស់​គឺ​ព្រះ​ឥសូរ ព្រះ​នារាយណ៍ ដែល​ជា​ព្រះ​ក្នុង​សេ​យ្យ​សាស្ត្រ គឺ​លេង​រឿង​អវតា «​បែងភាគ​» របស់​ព្រះ​ជា​ម្ចាស់​ដូច​រឿង​រាមកេរ្តិ៍ «​រាមាយណៈ​» សឹង​ជា​ប្រវត្តិ​របស់​ព្រះ​ជា​ម្ចាស់​នោះ​ដើម្បី​ប្រកាស​កិត្តិគុណ សេចក្តី​ខ្លាំងពូកែ និង​ក្លាហាន​ព្រះ​ជា​ម្ចាស់ និង​អ្នក​ដែល​ព្រះ​ជា​ម្ចាស់​បាន​បែងភាគ​ឱ្យមក​កើត ដូច​យ៉ាង​ព្រះ​រាម​តាម​ក្បួន​ថា លេង​រឿង​ដូច្នេះ​ជា​ហេតុ​ឱ្យ​កើត​មង្គល​សួស្តី ដល់​អ្នកលេង និង​ជាទី​ប្រោសប្រាណ​របស់​ព្រះ​ជា​ម្ចាស់ ទើប​គេ​និយម​លេង​មក​ដល់​ឥឡូវ​នេះ»។

ឯ​ពាក្យ​ខោល​ក្នុង​ជីវភាព​ប្រជាជន​កម្ពុជា​វិញ គេ​និយម​ប្រើ​ពាក្យ​នេះ​សម្រាប់​សម្គាល់​គោ ឬ​ក្របី​ដែល​មាន​ស្នែង​ខ្លី ហើយ​ខុប​ចុះ​ក្រោម ឬ​ក៏​សម្គាល់​សត្វ​កន្ទុយ​ខ្លី ឬ​បើ​មិន​ដូច្នោះ​ទេ បើកាលណា​គេ​និយាយ​ថា​៖ ធ្វើ​អ្វីមួយ​ខោល​តែ​ម្តង​… នោះ​បាន​សេចក្តី​ថា ធ្វើ​អ្វីមួយ​នោះ គឺ​ធ្វើ​ដោយ​ឥត​បាន​ព្រាង​ទុក ឬ​គិត​ទុកជា​មុន​ឡើយ ពោល​គឺ​គិត​ឃើញ​ភ្លាម ឬ​ជួប​ភ្លាម​ធ្វើ​ភ្លាម​តែ​ម្តង ។

សម្តី​របស់​លោក​អ្នកប្រាជ្ញ​បណ្ឌិត និង​ការ​និយម​របស់​ប្រជាជន​កម្ពុជា ក្នុង​ការ​សម្គាល់​ខោល ឬ​ល្ខោនខោល​នេះ មាន​ន័យ​សមរម្យ​ល្អ​ណាស់ ព្រោះ​បើ​យើង​ពិនិត្យ​មើល​ទម្រង់​ល្ខោនខោល ដែល​សេសសល់​ដល់​យើង​សព្វ​ថ្ងៃនេះ យើង​ឃើញ​ថា​៖ ល្ខោនខោល គឺជា​ល្ខោន​ពាក់​មុខ អ្នក​រាំ​ធ្វើ​កាយវិការ​ឥត​ព្រាង​ទុកជា​មុន ដើម្បី​ត្រាប់​ពាក្យ​សម្តី របស់​អ្នក​ពោល ដែល​ជា​អ្នកមាន​នាទី​ដឹកនាំ​រឿង និង​រៀបរាប់​រឿង ។ ទម្រង់​នេះ​សម្តែង​បាន​តែ​រឿង​រាមកេរ្តិ៍​មួយ​គត់ ដែល​ជា​រឿង​ពោរពេញ​ទៅ​ដោយ​តួអង្គ​យក្ស​ហើយ​និង​ស្វា​។ ឯការ​សម្តែង​វិញ គឺ​ធ្វើ​ឡើង​ក្នុង​ពិធី​ត្រស្តិ​សង្ក្រាន្ត គឺ​ពិធី​ផ្តាច់​ឆ្នាំ​ចាស់​ចូល​ឆ្នាំ​ថ្មី ៖ រាំ​ដើម្បី​បំបាត់​ឧបទ្រពចង្រៃ​នៃ​ឆ្នាំ​ចាស់ ហើយ​សុំ​ទេវតា​ឆ្នាំ​ថ្មី និង​វត្ថុ​សក្តិ​សិទ្ធិ​ទាំងអស់​ជួយ​ប្រទាន​ស័ព្ទ​សាធុការពរ សេចក្តីសុខ​ចម្រើន សិរី​សួស្តី ជ័យ​មង្គល សុំ​ឱ្យ​បាន​ប្រកប​នឹង​សុភមង្គល និង​សំបូរ​រុងរឿង​ក្នុង​ជីវភាព​ជា​ប្រចាំ​របស់​ប្រជាជន​កម្ពុជា និង​មាន​ពេល​ខ្លះ​ពេល​ដែល​ស្រុក​ទេស​ជួប​វិបត្តិ​គ្រោះ​រាំង​ស្ងួត គេ​ក៏​រាំ​ល្ខោនខោល​ដើម្បី​សុំ​ទឹកភ្លៀង​ផង​ដែរ ។ ម្យ៉ាងទៀត ទម្រង់​ល្ខោនខោល​នេះ ជា​ទម្រង់​ដែល​មាន​សុទ្ធតែ​សិល្បករ​ប្រុស​ៗ​ជា​អ្នក​រាំ សូ​ម្បី​តែ​តួអង្គ​ស្រី​ដូច​ជា​តួ​នាង​សីតា នាង​ម​ណ្ឌោ​គិរី នាង​បុញ្ញ​កាយ ឬ​នាង​សុវណ្ណ​មច្ឆា​ក៏​ដោយ ។

ទម្រង់​ល្ខោន​នេះ បាន​បន្សល់​នូវ​ច​ម្ង​ល់​ដ៏​យូរលង់​មួយ​នៅ​ក្នុង​អារម្មណ៍​របស់​ប្រជាជន​កម្ពុជា​។ គេ​ច្រើន​ចោទសួរ​ថា តើ​មក​ពី​ហេតុ​អ្វី​បានជា​ចាស់​បុរាណ​ខ្មែរ​យក​សិល្បករ​ប្រុស​មក​ឱ្យ​ដើរ​ជា​តួ​ស្រី​ដូច្នេះ ?

ចំពោះ​សំណួរ​ខាងលើ​នេះ យើង​មិនឃើញ​មាន​ចម្លើយ​ណា​ឆ្លើយ​បាន​ច្បាស់លាស់ ឬ​ក៏​កត់ត្រា​ទុកជា​លាយលក្ខណ៍អក្សរ​ទេ ។ ប៉ុន្តែ​ជា​ទូទៅ​យើង​សង្កេត​ឃើញ​មាន​មតិ​ពីរ ដែល​ទាក់ទិន​ទៅ​នឹង​សំណួរ​នេះ ហើយ​បាន​ក្លាយទៅជា​ការ​និយម​និយាយ​បន្ត​គ្នា​តាំងពី​យូរណាស់​មក​ហើយ​រហូត​ដល់​សព្វ​ដែល​ថ្ងៃនេះ​។

មតិ​ទី​១ នោះ​បាន​និយាយ​ថា ហេតុ​ដែល​នាំ​ឱ្យ​មាន​ទម្រង់​ល្ខោន​មួយ​មាន​សុទ្ធតែ​សិល្បករ​ប្រុស​ជា​អ្នក​រាំ​នោះ គឺ​កើតឡើង​ដោយសារ​មាន​វិបត្តិ​ខាង​សាសនា​នៅ​ប្រទេស​កម្ពុជា ពិសេស​ក្នុង​កាល​វេលា​ដែល​មាន​ទំនាស់​សាសនា​រវាង​ព្រះពុទ្ធ​សាសនា និង​ព្រហ្មញ្ញសាសនា ។

ពួក​ស្រី​របាំ​នៃ​ល្ខោន​ក្បាច់​បុរាណ ឬ​ល្ខោន​ព្រះរាជ​ទ្រព្យ ដែល​ក្នុង​សម័យ​អង្គរ គេ​ហៅ​ថា «​រ​មាំ​» មាន​ដើម​កំណើត​តាំងពី​មុន​ការ​ចាប់បដិសន្ធិ​នៃ​លទ្ធិ​ទេវរាជ «Culte du Dieu Roi» ដោយ​ព្រះបាទ​ជ័យ​វរ្ម័ន​ទី​២ ក្នុង​អំឡុង​ឆ្នាំ​៨០២​ទៅ​ទៀត ហើយ​ពេល​ដែល​ខ្មែរ​គោរព​លទ្ធិ​ទេវរាជ គេ​និយម​ហៅ​ស្រី​របាំ​ទាំងនោះ​ថា «​ទេវ​ទាសី » ជា​ស្រី​របាំ​នៃ​ព្រះ​វិហារ​ខាង​ព្រហ្មញ្ញសាសនា រួច​បន្ត​តួនាទី​ជា​ស្រី​របាំ​នៃ​ព្រះ​វិហារ​ខាង​ព្រះពុទ្ធ​សាសនា​មហាយាន​ក្នុង​រជ្ជកាល​ព្រះបាទ​ជ័យ​វរ្ម័ន​ទី​៧(១១៨១-១២១៨) ដូច​មាន​ឯកសារ​ខ្លះ​អាច​ឱ្យ​យើង​ដឹង​ថា ក្នុង​ពេល​នោះ​នៅ​ប្រាសាទតាព្រហ្ម​មាន​ស្រី​របាំ​ចំនួន​៦១៥​នាក់ និង​នៅ​ប្រាសាទព្រះខ័ន ស្រី​របាំ​មាន​ចំនួន​រហូត​ដល់​ទៅ​១.០០០​នាក់​ឯណោះ ។

ក្រុម​អ្នករបាំ​ទាំង​អស់នោះ មាន​តួនាទី​សំខាន់​ណាស់ គឺជា​អ្នក​ដែល​មាន​ភារកិច្ច ចម្លង​ពាក្យបណ្តឹង ពាក្យ​បន់ស្រន់ ពាក្យ​ឧទ្ទិស​ទាំងឡាយ​ពី​ឋានមនុស្ស​លោក​ទៅ​ឋាន​នៃ​ព្រះ គឺ​ឋានសួគ៌ ឋាន​ត្រៃ​ត្រឹ​ង្ស​ហើយ​ពាំនាំ​នូវ​ស័ព្ទ​សាធុការពរ​ពី​ឋានសួគ៌ ចុះ​មក​ប្រោះព្រំ​ដល់​ឋានមនុស្ស​លោក​វិញ ។ អ្នក​ទាំងនោះ​សុទ្ធតែ​ជា​ស្រី​បរិសុទ្ធ​មិន​មាន​ប្រឡាក់ប្រឡូស​អ្វី​នឹង​គ្រឿង​មន្ទិល​សៅហ្មង​ទាំង​ខាង​ផ្លូវ​កាយ វាចា ចិត្ត តាម​បែប​មនុស្ស​សាមញ្ញ​ឡើយ ។ លុះ​មក​ដល់​ពេល​ប្រទេស​ជាតិ​ជួប​វិបត្តិ​ខាង​សាសនា ពិសេស​ក្នុង​រជ្ជកាល​ព្រះបាទ​ជ័យ​វរ្ម័ន​ទី​៨ (១២៤៣-១២៩៥) ? ដែល​មាន​ប្រតិកម្ម​យ៉ាង​ខ្លាំងក្លា របស់​អ្នក​កាន់​ព្រហ្មញ្ញសាសនា សិវៈ​និយម ពួក​នេះ​បាន​កោស​លុប​រូប ឬ​បំផ្លាញ​ព្រះពុទ្ធ​សាសនា បដិមា ផ្សេង​ៗ​ជា​ច្រើន នៅ​ប្រាសាទបាយ័ន និង​ទី​ដទៃ​ទៀត ។ មិន​ត្រឹមតែ​ប៉ុណ្ណោះ​ទេ ដើម្បី​ប្រឆាំង​នឹង​ព្រះពុទ្ធ​សាសនា​ក្នុង​សម័យ​នោះ ពួក​អ្នក​កាន់​អំណាច មាន​មន្ត្រី ធំ​ៗ ក្នុង​ព្រះ​បរមរាជវាំង បាន​បង្ខំ​រួមរស់​ស្នេហា​ជាមួយ​ស្រី​របាំ «​ពួក​ទេវ​ទាសី​» ក្បត់​ទំនៀម​មុន​… ហើយ​ប្រហែលជា​ចាប់តាំងពី​ពេល​នោះ​មក​ហើយ ដែល​គេ​ឃើញ​មានការ​និយម​របស់​ពួក​មន្ត្រី​ក្នុង​ព្រះ​បរមរាជវាំង​ដណ្តឹង​យក​ស្រី​របាំ​ធ្វើ​ភរិយា​របស់​ខ្លួន ។ គេ​ឃើញ​មាន​សេសសល់​ជាក់ស្តែង ក្នុង​សង្គម​កម្ពុជា រហូត​មក​ដល់​ពេល​មុន​សង្គ្រាម​ឆ្នាំ​១៩៧០​ផ្ទុះ​ឡើង​បន្តិច ។

អាស្រ័យ​ដោយ​ការ​មិន​ពេញចិត្ត​នឹង​អំពើ​ទាំងនោះ គ្រូរបាំ​បុរាណ ធំ​ៗ​នៃ​ជំនាន់​អង្គរ​នោះ​ដែល​ជា​អ្នក​កាន់ និង​គោរព​ព្រះពុទ្ធ​សាសនា ហើយ​សុទ្ធតែ​ជា​អ្នក​ដែល​បាន​ខិតខំ ចំណាយ​អស់កម្លាំង​កាយ កម្លាំង​ប្រាជ្ញា និង​ទេព​កោសល្យ​របស់​អាត្មា​ខ្លួន​បង្ហាត់បង្ហាញ អប់រំ​សិល្ប​ការិនី​របាំ​ឱ្យ​បាន​ល្អ បាន​ល្បី ដើម្បី​បម្រើ​ព្រះពុទ្ធ​សាសនា ទៅ​តាម​សទ្ធា​ជ្រះថ្លា​របស់​ខ្លួន ក៏​បាន​ដកខ្លួន​ថយ​រត់គេច​ទៅ​ជ្រក​រស់នៅ​ជាមួយ​ប្រជារាស្ត្រ​ជា​ពុទ្ធសាសនិក ពិសេស​គឺ​យក​អារាម​ខាង​ពុទ្ធសាសនា​ជា​បង្អែក ហើយ​បង្កើត​ទម្រង់​ល្ខោន​ថ្មី​មួយ​ប្រភេទ​ទៀត ដែល​មាន​សុទ្ធតែ ប្រុស​ៗ ជា​អ្នក​រាំ ដើម្បី​ចៀសវាង​កុំឱ្យ​អ្នក​កាន់​អំណាច​ទាំងឡាយ​បំផ្លាញ​សិល្បៈ​របស់​ខ្លួន​បាន​ទៀត ។

ការ​អធិប្បាយ​ខាងលើ​នេះ គឺជា​ហេតុផល​នានា​ដែល​មតិ​ទី​១ បាន​លើកយក​មក​សំអាង​ដើម្បី​បញ្ចប់​អំពី​ការ​កកើត​នៃ​ទម្រង់​ល្ខោន​ប្រុស ដែល​ចេញ​មក​ពី​ប្រភព​តែ​មួយ គឺ​ចេញពី​ល្ខោន​ក្បាច់​បុរាណ​ខ្មែរ ឬ​ល្ខោន​ព្រះរាជ​ទ្រព្យ ដែល​មាន​សុទ្ធតែ​សិល្ប​ការិនី​ជា​អ្នក​រាំ សូ​ម្បី​តែ​តួអង្គ​ប្រុស​ក៏​ដោយ​នោះ ។

រីឯ​មតិ​ទី​២​វិញ ដើម្បី​ឆ្លើយ​តប​ទៅ​នឹង​ច​ម្ង​ល់​ដែល​ថា​តើ​ហេតុ​អ្វី​បានជា​ចាស់​បុរាណ​ខ្មែរ​យក​សិល្បករ ប្រុស​ៗ ឱ្យ​រាំ​ជា​តួ​ស្រី នៅ​ក្នុង​ទម្រង់​ល្ខោន​ពាក់​មុខ​ដូច្នេះ ? ឬ​ក៏​និយាយ​អំពី​ដើម​កំណើត​នៃ​ល្ខោនខោល​នោះ ? គេ​តែងតែ​លើកយក​វិបត្តិ​នៃ​ព្រះរាជ​វង្ស​ស្តេច​ខ្មែរ ពិសេស​គឺ​ការ​ប្តូរ​រាជវង្ស​ពី​វង្ស​វរ្ម័ន​មក​វង្ស​ព្រះបាទ​ត្រសក់ផ្អែម​ដែល​ជា​អតីត​កសិករ​ដាំ​ត្រសក់​មាន​រសជាតិ​ផ្អែម​ពិសេស​ជាងគេ មក​ធ្វើ​ជាទី​សំអាង ។

នៅ​សម័យកាល​មិនយូរ​ប៉ុន្មាន មុន​ពេល​ដែល​ព្រះបាទ​ត្រសក់ផ្អែម​បាន​ឡើង​សោយរាជ្យ ប្រទេស​កម្ពុជា​បាន​ជួប​វិបត្តិ​សាសនា​មួយ​យ៉ាង​ធ្ងន់ ដែល​ជា​ហេតុ​ធ្វើ​ឱ្យ​ស្តេច​ផែនដី និង​មន្ត្រី ធំ​ៗ​ដែល​កាន់​ព្រហ្មញ្ញសាសនា និង​ប្រជានុរាស្ត្រ​ទៅ​ទៅ ដែល​និយម​គោរព​ព្រះពុទ្ធ​សាសនា​ឃ្លាតឆ្ងាយ​ពី​គ្នា ។ តា​ត្រសក់ផ្អែម​ជា​កសិករ និង​ជា​ពុទ្ធសាសនិក​ម្នាក់​ដែល​មាន​ប្រជាប្រិយភាព​ធំធេង​ក្នុង​ចំណោម​ប្រជារាស្ត្រ ព្រោះ​គាត់​ជា​មនុស្ស​ស្លូតបូត ហើយ​ឆ្លាត​វាងវៃ​ផង ។ ក្នុង​ការ​សម្រាក​ពីមុខ​របរ​ចិញ្ចឹមជីវិត តា​ត្រសក់ផ្អែម​តែងតែ​នាំ​អ្នកស្រុក​លេង​មហោស្រព​នានា ដែល​នាំ​ឱ្យ​កេរ្តិ៍ឈ្មោះ​របស់​គាត់​កាន់តែ​ល្បី និង​មាន​អ្នកស្រុក​ជិត​ឆ្ងាយ គោរព ស្រឡាញ់​គាត់​យ៉ាងច្រើន​ទៀត​ផង ។ ថ្ងៃមួយ​ដោយ​ឃើញ​ថា ភោគផល​កសិកម្ម​របស់​គាត់​បាន​ផល​ល្អ តា​ត្រសក់ផ្អែម​ក៏​បេះ​ត្រសក់​ខ្លួន​យក​ទៅ​ថ្វាយ​ព្រះរាជា និង​បាន​នាំ​មហោស្រព គឺ​ល្ខោន របាំ​នានា ទៅ​សម្តែង​ថ្វាយ​ស្តេច​ផែនដី​ទៀត​ផង ។ ព្រះរាជា​ទ្រង់​សព្វព្រះរាជហឫទ័យ​នឹង​ត្រសក់​ដែល​មាន​រសជាតិ​ផ្អែម​ឆ្ងាញ់​ពិសេស​របស់​គាត់​ណាស់ ហើយ​ក៏​ទ្រង់​ចេញ​ព្រះរាជ​បញ្ជា​ហាម​មិន​ឱ្យ​តា​ត្រសក់ផ្អែម​បេះ​ត្រសក់​យក​ទៅ​លក់ដូរ ឬ​ក៏​ឱ្យទៅ​អ្នក​ណា​ម្នាក់​ឡើយ ។ មិនតែប៉ុណ្ណោះ​ដើម្បី​រក្សា​ចម្ការ​ត្រសក់​នេះ ព្រះរាជា​បាន​ប្រទាន​លំពែង​មួយ​ដែល​ស្ល​ឡើង​ដោយ​ថ្ម​កាយ​សិទ្ធិ គឺជា​លំពែង​ដ៏​មាន​ឫទ្ធិ​ដល់​តា​ត្រសក់ផ្អែម ។ ដើម្បី​សាកល្បង​ថា តើ​តា​ត្រសក់ផ្អែម​មាន​ភក្តីភាព​ចំពោះ​បន្ទូល​របស់​ព្រះ​អង្គ ឬ​ក៏​អត់ ? យប់​មួយ​នោះ​ព្រះ​អង្គ​ទ្រង់​គង់​លើ​សេះ​ជា​ជំនិះ ហើយ​ទ្រង់​នាំ​ទាំង​ពល​សេនា​ឯទៀត​ទៅ​ឃ្លាំមើល រួច​លបចូល​ទៅ​ក្នុង​ចម្ការ​ត្រសក់ ។

គាប់​ជួន​ពេល​នោះ តា​ត្រសក់ផ្អែម​កំពុង​តែ​មើល​មហោស្រព​ស្រាប់តែ​ក្រឡេក​ទៅ​ឃើញ​មនុស្ស​លួច​ចូល​ក្នុង​ចម្ការ គាត់​នឹកគិត​ថា​ជា​ចោរ ក៏​លើក​លំពែង​ឡើង ហើយ​ពួយ​ទៅ​ក្នុង​ចម្ការ​ត្រង់​កន្លែង​ដែល​មនុស្ស​លបចូល​នោះ ។ លំពែង​បាន​ហោះ​ទៅ​ចាក់​ត្រូវ​ចំ​ព្រះរាជា​សុគត​ក្នុង​ពេល​នោះ​ទៅ ។ ដោយ​ព្រះរាជា​អង្គ​នោះ​គ្មាន​ព្រះរាជបុត្រ​នឹង​ស្នង​រាជ​បន្ត​ពី​ព្រះ​អង្គ​…​ពួក​សេនាបតី​មន្ត្រី​ទាំងពួង ក៏​លើក​តា​ត្រសក់ផ្អែម​ឱ្យ​ឡើង​សោយរាជ្យ ។

ដោយសារ​ដើម​កំណើត​របស់​ព្រះ​អង្គ​ជាតិ​ជា​កសិករ និង​ជា​ពុទ្ធសាសនិក ចូល​ចិត្ត​ពលកម្ម ស្រឡាញ់​ធម្មជាតិ ស្រណោះស្រណោក​ជីវភាព​ស្រែ​ចម្ការ ដែល​ព្រះ​អង្គ​ធ្លាប់​បាន​ភព​ព្រ​សព្វ​រាល់ថ្ងៃ ក្នុង​ពេល​បាន​ឡើង​សោយរាជ្យ​ក្នុង​បុរី​មហានគរ ព្រះបាទ​ត្រសក់ផ្អែម​បាន​ចាត់ចែង​ឱ្យ​សិល្បករ ជំនិត​ៗ​របស់​ព្រះ​អង្គ​ច្នៃប្រឌិត​បង្កើត​ស្នាដៃ​សិល្បៈ​ដែល​មាន​ភាព​ស្វាហាប់ ហើយ​លើកយក​រឿង​រាមកេរ្តិ៍​ដែល​ជា​រឿង​មាន​ប្រជាប្រិយភាព​ធំធេង​ក្នុង​សង្គម​ខ្មែរ ទាំង​ក្នុង​ចំណោម​អ្នក​កាន់​ព្រហ្មញ្ញសាសនា ទាំង​អ្នក​កាន់​ព្រះពុទ្ធ​សាសនា ទាំង​អ្នកមាន​ជំនឿ​ទៅ​លើ​អារក្សអ្នកតា ដែល​ជា​ជំនឿ​របស់​ខ្មែរ​ដើម​យក​មក​សម្តែង ផង​។ គឺ​ចាប់ពី​ពេល​នោះ​មក​ហើយ ដែល​ល្ខោន ឬ​ល្ខោន​ពាក់​មុខ​ដែល​មាន​សុទ្ធតែ​សិល្បករ ប្រុស​ៗ​ជា​អ្នក​រាំ​បាន​ចាប់កំណើត​ឡើង ។

ដូច​បាន​ជំរាប​បញ្ជាក់​ខាងលើ​ម្តង​រួច​មក​ហើយ​ថា រឿងរ៉ាវ​ទាំង​ពីរ​ដែល​ទាក់ទិន​នឹង​ប្រភព​កំណើត​ល្ខោនខោល ដែល​បាន​រៀបរាប់​ដូច​ខាងលើ យើង​សង្កេត​ឃើញ​មិន​មាន​ឯកសារ​ណា កត់ត្រា​ឱ្យ​បាន​ច្បាស់លាស់​ជា​ភស្តុ​តាង​ទេ​…​ប៉ុន្តែ​វា​ជា​រឿង​និយាយ ត​ៗ​គ្នា ពី​ជំនាន់​មួយ​ទៅ​ជំនាន់​មួយទៀត តាម​ការ​និយម​របស់​ប្រជារាស្ត្រ​ខ្មែរ​តែ​ប៉ុណ្ណោះ ។

ម្យ៉ាងទៀត​ទម្រង់​ល្ខោន​ប្រុស​នេះ មិនមែន​មាននៅ​តែ​ប្រទេស​កម្ពុជា​យើង​នេះ​ទេ ។ យើង​សង្កេត​ឃើញ​មាននៅ​ក្នុង​ប្រទេស​នានា​ជា​ច្រើន ដែល​ធ្លាប់​មាន​អារ្យធម៌​ដ៏​ចំណាស់ និង​រីក​ចំរើន​ដូច​ជា​ប្រទេស​ឥណ្ឌា និង​ប្រទេស​ជប៉ុន​ជាដើម​។

ទម្រង់​ល្ខោន​ប្រុស​ដែល​ល្បីល្បាញ​ជាងគេ​នៅ​ប្រទេស​ឥណ្ឌា មានឈ្មោះ​ថា «​កា​ថា​កាលី​» (KATHAKALI) ដែល​មាន​អាយុ​រាប់​ពាន់​ឆ្នាំ​មក​ហើយ ។ ចំណែក​នៅ​ប្រទេស​ជប៉ុន​វិញ​ទម្រង់​ល្ខោន​«​កា​ប៊ូ​គី​» ( KABUKI ) ជប៉ុន ក៏​មាន​សុទ្ធតែ​សិល្បករ ប្រុស​ៗ​ជា​អ្នក​រាំ ហើយ​ក៏​មាន​អាយុ​ច្រើន​សតវត្សរ៍​មក​ហើយ​ដែរ ?

ចំពោះ​កាលបរិច្ឆេទ​ពិតប្រាកដ​នៃ​ដើម​កំណើត​របស់​ល្ខោនខោល​វិញ​នោះ វា​រឹតតែ​ជា​ការ​ស្មុគស្មាញ​ណាស់​ទៅ​ទៀត សម្រាប់​យើង​ជា​អ្នក​សិក្សា​ស្រាវជ្រាវ ដ្បិត​ប្រទេស​កម្ពុជា ជា​ប្រទេស​បាន​ជួប​នូវ​ផលវិបាក​ដោយសារ​សង្គ្រាម​បំផ្លាញ​ជាតិ ច្រើន​ជំនាន់​រាប់​មិន​អស់ ។ គ្រប់​សង្គ្រាម​ដែល​បាន​កើតឡើង​សុទ្ធតែ​បាន​បំផ្លាញ​វប្បធម៌​ជាតិ តាម​រយៈ​ការ​បំផ្លាញ​ឯកសារ បំផ្លាញ​បេតិកភណ្ឌ លួច​យក​សម្បត្តិ​វប្បធម៌​ជាតិ​កម្ពុជា និង​មានការ​កាប់សម្លាប់​សិល្បករ ដែល​ជា​ឯកសារ​រស់​របស់​ជាតិខ្មែរ​ជាដើម ។

ប៉ុន្តែ​ទោះជា​យ៉ាងណា​ក្តី ក៏​នៅ​មាន​ចំណុច​ពិសេស​ខ្លះ ដែល​ធ្វើ​ឱ្យ​យើង​អ្ន្ក​ស្រាវជ្រាវ​ចាប់អារម្មណ៍​យ៉ាង​ខ្លាំង​… នោះ​គឺ​ល្ខោនខោល សម្តែង​បាន​តែ​រឿង​រាមកេរ្តិ៍​មួយ​គត់ ។ ឆ្លង​តាម​ចំណាប់អារម្មណ៍​លើ​ចំណុច​នេះ ហើយ​ក៏​ដោយ​យោង​ទៅ​លើ​ឯកសារ ដែល​សេសសល់​ច្រើន​បង្គួរ ស្តី​ពី​រឿង​រាមកេរ្តិ៍​នៅ​ប្រទេស​កម្ពុជា​នោះ អ្នក​ស្រាវជ្រាវ​សាកល្បង​វិភាគ​ដើម្បី​បំភ្លឺ​ពី​កាលបរិច្ឆេទ​នៃ​ទម្រង់​ល្ខោនខោល​នេះ​ដូច​តទៅ ។

រឿង​រាមកេរ្តិ៍​ជា​រឿង​មួយ​ដែល​មាន​ចំណាស់​ជាងគេ ហើយ​មាន​ប្រជាប្រិយភាព​បំផុត​នៅ​ប្រទេស​កម្ពុជា ។ បើ​តាម​ឯកសារ​របស់​ព្រះ​តេជគុណ​ប៉ា​ង ខាត់ ក្នុង​សៀវភៅ​ព្រះពុទ្ធ​សាសនា​នៅ​ប្រទេស​ខ្មែរ ព្រះ​អង្គ​បាន​មាន​ពុទ្ធដីកា​ថា ព្រហ្មញ្ញសាសនា ក៏​ដូច​ជា ពុទ្ធសាសនា​ដែរ បាន​ហូរ​ចូល​ដល់​ជ្រោយ​សុវណ្ណ​ភូមិ «​ក្នុង​នោះ​មាន​ប្រទេស​កម្ពុជា​» តាំងពី​៣០៩​ឆ្នាំ​មុន គ្រឹ​ស្ត​សករាជ​មក​ម្ល៉េះ ។ ចុះបើ​ព្រហ្មញ្ញសាសនា​ហូរ​ចូល​មក តើ​រឿង​រាមាយណៈ ដែល​ជា​រឿង​ផ្សព្វផ្សាយ​ពី​ឥទ្ធិពល​សាសនា​នេះ​អាច​ហូរ​ចូល​មក​ក្នុង​ពេល​នោះ​ដែរ​ឬទេ ? ឬ​ក៏​ហូរ​ចូល​មក​ក្នុង​ពេល​ដែល​ព្រាហ្មណ៍​កៅ​ណ្ឌិ​ន្យ ចូល​មក​ច្បាំង រួច​រៀប​អភិសេក​ជាមួយ​ព្រះ​នាង​នាគី «​សោ​មា​» «​ព្រះថោង និង​នាងនាគ » ? ឬ​ក៏​ហូរ​ចូល​មក​ក្រោយ​ពេល​នោះ ប៉ុន្តែ​មុន​សម័យ​អង្គរ ?

សព្វថ្ងៃ​គេ​សង្កេត​ឃើញ​មាន​សំណល់​រឿង​រាមកេរ្តិ៍ «​រាមាយណៈ​» ជា​ច្រើន នៅ​ស្ទើរតែ​គ្រប់​ទម្រង់​នៃ​ទម្រង់​សិល្បៈ​ខ្មែរ​ដូច​ជា​៖

១-​សិល្បៈ​ចម្លាក់

-​រូបចម្លាក់ នៅ​ប្រាសាទ​កោះ​កេរ សាង​ក្នុង​ដើម​សតវត្សរ៍​ទី​១០ «​អន្លើ ខ្លះ​ៗ នៃ​រឿង​រាមកេរ្តិ៍ » ។

-​ប្រាសាទបន្ទាយស្រី កណ្តាល​សតវត្សរ៍​ទី​១០ «​អន្លើ ខ្លះ​ៗ​នៃ​រឿង​រាមកេរ្តិ៍​» ។

-​ប្រាសាទបាពួន ដើម​សតវ​វត្សរ៍​ទី​១១ «​អន្លើ ខ្លះ​ៗ​នៃ​រឿង​រាមកេរ្តិ៍ » ។

-​ប្រាសាទអង្គរវត្ត សាង​ក្នុង​អំឡុង​ឆ្នាំ​១១១៣-១១៥២ ក្នុង​រជ្ជកាល​ព្រះបាទ​សូ​រិ​យាវ​រ្ម័​នទី​២ នៅ​ប្រាសាទ​នេះ រឿង​រាមកេរ្តិ៍ ត្រូវ​គេ​ឆ្លាក់​នៅ​ច្រើន​កន្លែង ខុស​ៗ​គ្នា ដូច​ជា​នៅ​ទ្វារ​ខាងលិច​ជ្រុង​ខាងត្បូង ទ្វារ​ខាងលិច​ជ្រុង​ខាងជើង ជញ្ជាំង​ខាងលិច​ជាដើម ។ ឯ​សាច់​រឿង​រាមកេរ្តិ៍​វិញ គេ​សង្កេត​ឃើញ​មាន​ច្រើន​អន្លើ តាំងពី​ព្រះ​រាម​ទទួល​ជ័យជម្នះ ក្នុង​ការ​ប្រឡង​លើក​ធ្នូ​… រាពណ៍​ចាប់​នាង​សិ​តា ចម្បាំង​រវាង​ព្រះ​រាម និង​សម្ព័ន្ធមិត្ត​ស្វា​ទល់​នឹង​ពួក​រាពណ៍ និង​អសុរ​ឯទៀត​ជា​សម្ព័ន្ធមិត្ត រហូត​ដល់​ឆាក​ស្តី​ពី​នាង​សិ​តា​លុយ​ភ្លើង​ដើម្បី​បញ្ជាក់​ពី​ការ​ស្មោះត្រង់​របស់​នាង​ចំពោះ​ស្វាមី ថ្វី​ដ្បិតតែ​ក្រុង​រាពណ៍​បាន​ចាប់​យក​នាង​ទៅ​នគរ​ក្រុង​ល​ង្លា​អស់​កាល​យូរ​ក៏​ដោយ និង​អន្លើ​ផ្សេង​ពី​នេះ​ច្រើន​ទៀត ។

ប៉ុន្តែ​ប្រការ​ដែល​គួរ​ឱ្យ​សោកស្តាយ​ជាទី​បំផុត​នោះ​គឺ រហូត​មក​ដល់​ថ្ងៃ​ដែល​យើងខ្ញុំ​កំពុង​តែ​សិក្សា​នេះ រូបចម្លាក់​មួយ​ចំនួន​កំពុង​ទទួល​គ្រោះអាសន្ន​ពី​ការ​បំផ្លិចបំផ្លាញ​នៃ​សង្គ្រាម និង​មួយ​ចំនួន​ទៀត​កំពុង​តែ​ទទួល​ការ​គំរាមកំហែង​ពី​គ្រោះ​ធម្មជាតិ​ដូច​ជា​អន្លើ​ដែល​បង្ហាញ​ពី​ភក្តីភាព​របស់​នាង​សិ​តា​ចំពោះ​ព្រះ​រាម «​សិ​តា​លុយ​ភ្លើង​» ដែល​ពេល​នេះ​មើល​ស្ទើរតែ​លែង​ស្គាល់​ទៅ​ហើយ ព្រោះ​ចម្លាក់​នេះ​ត្រូវ​ពុក​ផុយ​របេះ​ជ្រុះ​ដោយសារ​ទឹកភ្លៀង ដែល​ច្រោះ​តាម​ដំបូល​ចុះ​មក ។

២-​សិល្បៈ​និទានរឿង ៖ ដែល​ជា​ទំនៀមទម្លាប់​ពី​បរម​បុរាណ​របស់​ប្រជាជន​កម្ពុជា​… ក្នុង​ការ​និទានរឿង​រាមកេរ្តិ៍ នៅ​ប្រទេស​កម្ពុជា​សិល្បករ​ជំនាញ​ពីរ​នាក់​ត្រូវ​គេ​ស្គាល់​ជា​ទូទៅ​គឺ​៖ លោកតា​គ្រុឌ​ដែល​មាន​ដើម​កំណើត​នៅ​ខេត្តកំពង់ចាម មាន​ក្រាំង​រឿង​រាមកេរ្តិ៍ ពិសេស​របស់​គាត់​មាន​កម្រាស់​រហូត​ដល់​ទៅ​កន្លះ​ម៉ែត្រ​បណ្តោយ​ជាង​មួយ​ម៉ែត្រ​… ។ ប៉ុន្តែ​ក្រាំង​នេះ​ត្រូវ​បាន​គេ​បូជា​ជាមួយ​សាកសព​របស់​គាត់​ក្នុង​ពេល​ដែល​គាត់​អនិច្ចកម្ម​ទៅ នៅ​ភូមិកំណើត​របស់​គាត់ ។

សិ​ស្ប​ករ​ចំណាន​ម្នាក់​ទៀត គឺ​តា​ចក់​មាន​ដើម​កំណើត​នៅ​ខេត្តសៀមរាប អ្នក​ទាំង​ពីរ​នាក់​សុទ្ធតែ​មាន​សំនួនវោហារ​ពីរោះ​រណ្តំ​ណែងណង ពូកែ​ខាង​និទានរឿង​រាមកេរ្តិ៍​មាន

ការ​ឆ្លាត​វាងវៃ ច្នៃប្រឌិត​រឿង​ទៅ​តាម​លក្ខណៈ​ពិសេស​នៃ​សង្គម​ខ្មែរ ដូច​ជា​អន្លើ ហនុមាន​ភ្នាល់​ទាញ​រោមជើង​ព្រះ​រាម ឬ​ហនុមាន​ដុត​ក្រុង​លង្កា​ជាដើម ប្រកបដោយ​កាយវិការ​រស់​រវើក​ធ្វើ​ឱ្យ​អ្នក​ស្តាប់​ស្លុង​អារម្មណ៍​ផ្ទុះសំណើច​យ៉ាង​ខ្លាំង​ខ្ទរខ្ទារ​តាម​ការ​និទាន​របស់​គាត់ ។

៣-​ខាង​សិល្បៈ​វិចិត្រកម្ម ៖ សំណល់​ខាង​សិល្បៈ​វិចិត្រកម្ម​ផ្នែក​គំនូរ​បុរាណ មាន​គំនូរ​រឿង​រាមកេរ្តិ៍​មួយ​ចប់ នៅ​ក្នុង​ថែវ​វត្ត​ព្រះ​កែវ​មរតក​ក្នុង​បរិវេណ​ព្រះ​បរមរាជវាំង​នៅ​រាជធានី​ភ្នំពេញ ។ មាន​ជា​អន្លើ​រឿង​រាមកេរ្តិ៍​ខ្លះ​ទៀត​នៅ​តាម​វិហារ​នានា​ដូច​ជា​វិហារ​វត្ត​ព្រះរាជ​បូព៌ ក្នុង​ទីរួមខេត្ត​សៀមរាប​ជាដើម ។

៤-​ខាង​ទម្រង់​សិល្បៈ​ទស្សនីយភាព

ខាង​ផ្នែក​សិល្បៈ​ទស្សនីយភាព យើង​សង្កេត​ឃើញ​មាន​ទម្រង់​បី ដែល​សម្តែង​រឿង​រាមកេរ្តិ៍ រហូត​មក​ទល់​សព្វ​ថ្ងៃនេះ​គឺ​៖

ក​-​ល្ខោន​ក្បាច់​បុរាណ ដែល​មាន​សុទ្ធតែ​សិល្ប​ការិនី​ជា​អ្នក​រាំ សូ​ម្បី​តែ​តួ​ព្រះ​រាម ឬ​ព្រះ​ល​ក្ម្ស​ណ៍​ក៏​ដោយ ហើយ​អាច​សម្តែង​រឿង «​រាមកេរ្តិ៍​» ផង​ដែរ និង​រឿង​ឯ ទៀត​ៗ​ផង ដូច​ជា​រឿង «​ព្រះ​ជិនវង្ស​» រឿង​«​ទិព្វ​សង្វារ​» រឿង «​ព្រះ​វេស្សន្តរ​» រឿង​«​ក្រៃ​ថោ​ង​» រឿង «​ព្រះ​ចន្ទ​គោរព​» ជាដើម ។​ល​។

ខ​-​ល្ខោន​ស្រមោល ៖ ស្បែក​ធំ​ដែល​ជា​ប្រភេទ​សិល្បៈ​សក្ការៈ សម្តែង​បាន​តែ​រឿង​រាមកេរ្តិ៍​មួយ​គត់ មិន​មាន​សម្តែង​រឿង ផ្សេង​ទៀត​ឡើយ ។

គ​-​ល្ខោនខោល​៖ ដែល​ជា​ល្ខោន​ពាក់​មុខ ហើយ​មាន​សុទ្ធតែ ប្រុស​ៗ​ជា​អ្នក​រាំ សម្តែង​បាន​តែ​រឿង​រាមកេរ្តិ៍​មួយ​គត់ ដូច​ជា​ល្ខោន​ស្រមោល ស្បែក​ធំ​ដែរ ។

៥-​ឯកសារ​សំ​ណេ​រ ៖ ក្រៅពី​ទម្រង់​សិល្បៈ​ខាងលើ យើង​នៅ​មាន​សំណល់​ឯកសារ​ខាង​សំ​ណេ​រ ដូច​ជា​ឯកសារ​របស់​អ្នក​អង្គ​ម្ចាស់​វ​ឌ្ឍ​ឆាយា​វង្ស ដែល​ពុទ្ធ​សាសន​បណ្ឌិត​បោះពុម្ពផ្សាយ ហើយ​ដែល​ត្រូវ​បាន​គេ​ជ្រើសរើស​យក​មក​បញ្ចូល​ក្នុង​កម្មវិធី​សិក្សា​តាំងពី​ជំនាន់​សង្គមរាស្ត្រនិយម​មក​ម្ល៉េះ ។

បើ​តាម​ឯកសារ​នេះ យើង​ឃើញ​ថា រឿង​រាមកេរ្តិ៍​របស់​ខ្មែរ មាន​រហូត​ដល់​ទៅ​៨០​ខ្សែ ឯណោះ ។ ប៉ុន្តែ​ឯកសារ​ដែល​បាន​រក​ឃើញ និង​យក​មក​បោះពុម្ពផ្សាយ​ហើយ​ចំនួន​តែ​១៦​ខ្សែ​ប៉ុណ្ណោះ គឺ​ពី​ខ្សែ​១​ដល់​ខ្សែ​១០ និង​ពី​ខ្សែ​៧៥​ដល់​ខ្សែ​៨០… នៅ​បាត់​ចំនួន​៦៤​ខ្សែ​ទៀត មិន​ទាន់​រក​ឃើញ ។

បើ​យើង​ពិនិត្យ​មើល​វិធី​និពន្ធ​ក្នុង​សៀវភៅ​ទាំង​១៦​ខ្សែ​នោះ យើង​ឃើញ​ថា​របៀប​និពន្ធ មិនមែន​សរសេរ​បែប​ប្រលោមលោក​ធម្មតា​ឡើយ ។ ផ្ទុយ​ទៅ​វិញ​យើង​ឃើញ​ជា​របៀប​កាត់កង​ឆាកល្ខោន ដោយ​កាត់​សាច់​រឿង ជា​ដុំ​ៗ ជា​អន្លើ​ៗ បន្តបន្ទាប់​គ្នា​… ។ មាន​ពាក្យ​ពោល​ដែល​យើង​សង្កេត​ឃើញ​ភាគច្រើន​ជា​កំណាព្យ​បទ​កាកគតិ បទ​ព្រហ្មគីតិ បទ​ពំនោល និង​បទ​ពាក្យ​៦​ជាដើម ។ សម្រាប់​ឱ្យ​អ្នក​ពោល និង​សិល្បករ​អ្នក​សម្តែង អាច​សម្តែង​បាន​ងាយស្រួល​ទៅ​វិញ ។

មិន​ត្រឹមតែ​ប៉ុណ្ណោះ នៅ​ក្នុង​អត្ថបទ​ជា​ច្រើន​នៃ​សៀ​ភៅ​ទាំង​១៦​ខ្សែ​នេះ មាន​ពាក្យ​ខ្លះ បញ្ជាក់​ពី​ការ​ដឹ​នាំ​រឿង បង្ហាញ​បទ​ពោល និង​មានឈ្មោះ​បទ​ភ្លេង​យ៉ាងច្រើន​ទៀត​ផង​…​។ ក្នុង​ចំណោម​បទ​ទាំងនោះ មាន​បទ​មួយ​ឭ​ចំនួន​ធំ​ដែល​អ្នក​ស្រាវជ្រាវ និង​ចងក្រង​ឯកសារ​ពុំ​ស្គាល់​ព្រោះ​ការ​សិក្សា​ផ្នែក​តន្ត្រី​នៅ​រក​ឈ្មោះ​ពុំ​ទាន់​ឃើញ​អស់​នៅឡើយ​…​។ ដូច្នេះ​អ្នក​រៀបរៀង​សូម​លើកយក​តែ​បទ​មួយ​ចំនួន​ដែល​យើង​ស្គាល់ឈ្មោះ​…​យល់​ពីសារ​សំខាន់​របស់​បទ​សម្រាប់​ប្រើ​ក្នុង​ល្ខោន ហើយ​ដែល​ប្រជាជន​កម្ពុជា​និយម​ប្រើ​រហូត​ដល់​សព្វថ្ងៃ និង​បទ​ខ្លះ​ទៀត​ដែល​យល់​ថា គ្រាន់តែ​ជា​ការ​ព្នាយ​ឈ្មោះ​បន្តិចបន្តួច ទៅ​តាម​ពេលវេលា​ដ៏​យូរលង់​ប៉ុណ្ណោះ​ដូច​ជា​៖

១-​បទ​ស្ដេច​លីលា ៖​ខ្សែ​១ ទំព័រ​១ ជា​ពញា​ដើរ ខ្សែ​៧៦​ទំព័រ​៩​ហើយ​ដែល​សព្វថ្ងៃ​មាន​អ្នកខ្លះ​ហៅ​ផ្សា​ដឺ​ន តាម​ភាសា​ថៃ ដែល​បកប្រែ​យក​ពី​ឈ្មោះ​ដើម​របស់​ខ្មែរ​ទៅ​… និង​អ្នកខ្លះ​ហៅ​ថា​ស្ដេច​យាង ។

២-​បទ​ដំណក ៖ ខ្សែ​០១​ទំព័រ​៤៧ ជាប​ណ្ហ​ក ខ្សែ​៣ ទំព័រ​២៣ ជាប​ណ្ហ​ក ខ្សែ​៤ ទំព័រ​២១, ជា​កែវ​ណ​ក ខ្សែ​៦​ទំព័រ​២២, ជា​បិ​ន​ណ​ក ខ្សែ​៩​ទំព័រ​១៥ ជា​ដំណក ខ្សែ​៩​ទំព័រ​៣២, ជា​បទ​ក្រៅ​ណ​ក ខ្សែ​៧៦​ទំព័រ​៣៣… ឈ្មោះ​ក្រៅ​ណ​ក​នេះ​ត្រូវ​បាន​គេ​ប្រើ​រហូត​មក​ដល់​សព្វ​ថ្ងៃនេះ ។

៣-​បទ​ឆាន ៖ ខ្សែ​៧៥ ទំព័រ​៣ ប្រហែលជា​បទ​ជើត​ឆាន ដែល​យើង​ប្រើ​សព្វថ្ងៃ​ទេ​ដឹង ?

៤-​បទ​ទ្រង់គ្រឿង ៖ ខ្សែ​៧៥ ទំព័រ​១ ប្រហែលជា​បទ​ខម​ទ្រង់គ្រឿង ដែល​ខ្មែរ​ប្រើ​សព្វ​ថៃ្ង​ទេ​ដឹង ?

៥-​បទ​ស្ដេច​លា ៖ ខ្សែ​១ ទំព័រ​៣២ រហូត​ដល់​ខ្សែ​១០ ទំព័រ​២៤ បទ​នេះ​ប្រហែលជា​បទ​លា ដែល​មាន​ប្រើ​រហូត​ដល់​សព្វថ្ងៃ ព្រោះ​ក្នុង​ឯកសារ​នេះ កន្លែង​ខ្លះ​បទ​ឱត សរសេរ​ជាស​ម្ដេច​ឱត ក៏​មាន ។

៦-​បទ​ស្មឹង​ថង ៖ ខ្សែ​៧៥ ទំព័រ​៣៨ បទ​នេះ​ប្រហែលជា​បទ​ស​មិន​ថង សព្វថ្ងៃ ។

៧-​បទ​ពញា​សោក ៖ ខ្សែ​៧៥ ទំព័រ​៣៩ បទ​នេះ​សព្វថ្ងៃ​អ្នកខ្លះ​ហៅ​ផ្យា​សុ តាម​ភាសា​ថៃ ដែល​បក​ពី​ឈ្មោះ​ដើម​របស់​ខ្មែរ​ទៅ និង​អ្នកខ្លះ​ទៀត​និយម​ហៅ​បទ មន្ត្រី​សោកា​ក៏​មាន។

៨-​បទ​ថ​យ៉​យ ៖ ខ្សែ​៧៥ ទំព័រ​៤៣ គឺ​បទ​តា​យ៉​យ ដែល​មាន​ប្រើ​សព្វថ្ងៃ ។

៩-​បទ​ក្លុម ៖ ខ្សែ​៧៥ ទំព័រ​១ រហូត​ដល់​ខ្សែ​៧៩ ឃើញ​ប្រើ​ឈ្មោះ​ដដែល បទ​នេះ​គឺ​បទ​ក្លុំ ឬ​ក្លុម ឬ​ខ្ញុំ​ដែល​ជា​ឈ្មោះ​និយម​ប្រើ​សព្វថ្ងៃ ។

១០-​បទ​ច្រះ ៖ ខ្សែ​១ ទំព័រ​១០ រហូត​ដល់​ខ្សែ​១០ ឃើញ​ប្រើ​ឈ្មោះ​ដដែល​…​។ ចាប់ពី​ខ្សែ​៧៥ ទំព័រ​៦ សល់​ខ្សែ​៨០ ឃើញ​ប្ដូរ​មក​ប្រើ​ឈ្មោះ​ត្រះ​វិញ បទ​នេះ​គឺ​បទ​ត្រាក់ ដែល​មាន​ប្រើ​សព្វថ្ងៃ ។

១១-​បទ​ឌិ​ត ៖ ខ្សែ​១ ទំព័រ​២៤ រហូត​ដល់​ខ្សែ​ទី​៨០ ប្រើ​ឈ្មោះ​ដដែល ។ បទ​នេះ​គឺ​បទ​អូត ដែល​គេ​និយម​ប្រើ​សព្វថ្ងៃ ។

១២-​បទ​ស្មើ ៖ ខ្សែ​៧៥ ទំព័រ​១៥ រហូត​ដល់​ខ្សែ​៨០ ប្រើ​ឈ្មោះ​ដដែល ។ បទ​នេះ​គឺ​បទ​ស្មើ ដែល​ប្រើ​សព្វថ្ងៃ ។

១៣-​បទ​យា​នី ៖ ខ្សែ​៧៧ ទំព័រ​៤៨ រហូត​ដល់​សព្វថ្ងៃ​ប្រើ​ឈ្មោះ​ដដែល ។

១៤-​បទ​ដួង​ព្រះ​ធាតុ ៖ ខ្សែ​៧៦ ទំព័រ​៤៦ រហូត​ដល់​សព្វថ្ងៃ ប្រើ​ឈ្មោះ​ដួង​ព្រះ​ធាតុ​ដដែល ប៉ុន្តែ​មាន​អ្នកខ្លះ​និយម​ហៅ​ដួង​ប៉ា​ង​ថា​ត តាម​ភាសា​ថៃ ដែល​បាន​មក​ពី​ឈ្មោះ​ដើម​របស់​ខ្មែរ ។

១៥-​បទ​ជុំ​ព្រៃ ៖ ខ្សែ​៧៥ ទំព័រ​៣ រហូត​ដល់​ខ្សែ​បញ្ចប់ មានឈ្មោះ​បទ​ជុំ​ព្រៃ​ដដែល ។ សព្វថ្ងៃ​ឈ្មោះ​នេះ ក៏​គ្មាន​ដោះ​ដូរ​អ្វី​ដែរ គឺ​ឈ្មោះ​បទ​ជុំ​ព្រៃ​ដដែល ។

១៦-​បទ​ពិលាប ៖ ខ្សែ​២ ទំព័រ​២២ រហូត​ដល់​ខ្សែ ក្រោយ​ៗ ហើយ​សព្វថ្ងៃ​បទ​នេះ​ក៏​មានឈ្មោះ​បទ​ពិលាប​ដដែល​គ្មាន​ផ្លាស់​ប្តូរ​អ្វី​ទេ ។

១៧-​បទ​ប្រគុំ ៖ ខ្សែ​១ ទំព័រ​៣២ ដល់​ខ្សែ​ចុងបញ្ចប់​ឃើញ​ប្រើ​ឈ្មោះ​ដដែល ហើយ​សព្វថ្ងៃ​បទ​មានឈ្មោះ​ប្រគុំ​ដដែល​គ្មាន​ផ្លាស់​ប្តូរ​អ្វី​ទេ ។

១៨-​បទ​ឆា​៖ ខ្សែ​៧៥ ទំព័រ​១ រហូត​ដល់​ខ្សែ ក្រោយ​ៗ ហើយ​សព្វថ្ងៃ​ក៏​នៅ​តែ​ប្រើ​ឈ្មោះ​បទ​ឆា ដដែល​គ្មាន​ប្រែប្រួល​ឡើយ ។

១៩-​បទ​ជើត​ឈឹង​៖ ខ្សែ​៤ ទំព័រ​២៤ និង​ទំព័រ​៣០ រហូត​មក​ដល់​សព្វ​ថ្ងៃនេះ ក៏​នៅ​តែ​ប្រើ​ឈ្មោះ​បទ​ជើត​ឈឹង​ដដែល ។

២០-​បទ​ជើត ៖ ពី​ខ្សែ​១ រហូត​ដល់​ខ្សែ​ចុង​ក្រោយ​ឈ្មោះ​ដដែល ហើយ​សព្វថ្ងៃ​ឈ្មោះ​បទ​នេះ​ក៏​ត្រូវ​គេ​រក្សា​ទុក​ដដែល​គ្មាន​ការ​ផ្លាស់​ប្តូរ​អ្វី​ទាំងអស់ ។

-​តាម​រយៈ​ការ​រៀបរាប់​បទ​ភ្លេង​ទាំង

ឡាយ​ខាងលើ​នេះ និង​មានឈ្មោះ​បទ​ភ្លេង​ជា​ច្រើន​ទៀត​តាំងពី​ខ្សែ​១ ដល់​ខ្សែ​៨០ ដែល​ពុំ​ទាន់​អាច​សម្គាល់​ឱ្យ​បាន​ច្បាស់លាស់​នោះ​… របៀប​កាត់កង​ឆាក​ដោយ​ចែក​សាច់​រឿង ជា​ឈុត​ៗ​បន្ត​គ្នា និង​កំណាព្យ​ជា​ពាក្យ​ពោល ផ្សេង​ៗ ព្រម​ដោយ​ពាក្យ​ជា​កំណត់ចំណាំ​នៃ​ការ​ដឹកនាំ​រឿង​ផង​នោះ ជឿ​ថា​ឯកសារ​សំ​ណេ​រ​នេះ គឺ​ប្រាកដជា​រឿងល្ខោន «Pièce de théatre» មិនមែន​ជា​រឿង​ប្រលោមលោក ឬ​ក៏​អត្ថបទ​ប្រភេទ​ដទៃ​ទៀត​ឡើយ សមតា​មការ​សន្និដ្ឋាន​របស់​លោក​សាស្ត្រ​ចា​រ្យ អ្នក​ស្រាវជ្រាវ​ផ្នែក​អក្សរសិល្ប៍​ខ្មែរ​ដែល​ថា ៖ អត្ថបទ​រឿង​រាមកេរ្តិ៍​នេះ ជា​នាដ្យកថា​មែន ។

ចុះបើ​ឯកសារ​នេះ ជា​អត្ថបទ​រឿងល្ខោន​មែន​នោះ តើ​ជា​អត្ថបទ​របស់​ទម្រង់​ល្ខោន​ណាមួយ ?

ដោយ​យោង​ទៅ​លើ​ការ​និយម​របស់​ប្រជាជន​កម្ពុជា ក្នុង​ការ​ប្រើ​វិធីសាស្ត្រ​បែប​បុរាណ «Méthode Empérique» ក្នុង​ការ​បន្ត​ស្នាដៃ​ពី​ជំនាន់​មួយ​ទៅ​ជំនាន់​មួយទៀត ដោយ​បង្រៀន​ឱ្យ​ទន្ទេញ​ចាំ​មាត់ ឬ​ក៏​និយាយ​ប្រាប់ ត​ៗ​គ្នា​ពី​ឪពុក​ទៅ​កូន ពី​គ្រូ​ទៅ​សិស្ស និង​ដោយ​ផ្អែក​ទៅ​លើ​ភាព​ជាក់ស្តែង​ដែល​មាន​សេសសល់​រហូត​ដល់​សព្វ​ថ្ងៃនេះ នោះ​គេ​ឃើញ​ទម្រង់​ល្ខោន​បី គឺ​ល្ខោន​ស្រមោល ល្ខោន​ពាក់​មុខ និង​ល្ខោន​ក្បាច់​បុរាណ​ដែល​សម្តែង​រឿង​រាមកេរ្តិ៍ ដូច​បាន​ជម្រាប​ពី​ខាងលើ​ម្តង​មក​ហើយ ។

ប៉ុន្តែ​បើ​លើកយក​បច្ចេកទេស​សម្តែង​មក​ពិនិត្យ​ឱ្យ​បាន​ហ្មត់ចត់​នោះ ឃើញ​ថា ក្នុង​ទម្រង់​ទាំង​បីដូច​ជម្រាប​ខាងលើ​… ឯកសារ​រឿងល្ខោន​នេះ​មិនមែន​សម្រាប់​ល្ខោន​ក្បាច់​បុរាណ​ទេ ព្រោះ​ល្ខោន​ក្បាច់​បុរាណ​ជា​ល្ខោន​ដែល​យក​ចម្រៀង​ជា​ក្រុម « Choeur» ជា​មធ្យោបាយ​ជូន​ដំណើរ​សាច់​រឿង និង​ជូន​កាយវិការ​អ្នក​រាំ ដែល​ត្រូវ​ហាត់​យ៉ាង​ហ្មត់ចត់​ជា​មុន រហូត​ដល់​ចាំ​ស្ទាត់ ស្ទើរតែ​ក្លាយជា​ស្វ័យប្រវត្តិ មិន​មាន​ប្រើ​បទ​ពំនោល ដូច​ជា​ល្ខោន​ស្រមោល «​ស្បែក​ធំ » ឬ​ល្ខោនខោល​ឡើយ ។

ផ្ទុយ​ទៅ​វិញ អត្ថបទ​សំ​ណេ​រ​នេះ មាន​ពាក្យ​ពោល​យ៉ាងច្រើន ដែល​ពី​ក្នុង​ខ្សែ​១​រហូត​ខ្សែ​១០​ប្រើ​ពាក្យ​ថា​សំ​ណា រួច​ពី​ខ្សែ​៧៥​ដល់​៨០​ឃើញ​ប្រើ​ជាប​ទរាប ឬ​និយាយ​បទ​រាយ ដូច្នេះ​អត្ថបទ​ល្ខោន​រឿង​រាមកេរ្តិ៍​នេះ បើ​មិន​សម្រាប់​ល្ខោន​ស្រមោល​ស្បែក​ធំ​ទេ មាន​តែ​ល្ខោនខោល​ប៉ុណ្ណោះ ព្រោះ​ទម្រង់​ទាំង​ពីរ​មាន​ប្រើ​ពំនោល​ដូច​គ្នា ។ ឯ​របៀប​ប្រើ​បទ​ភ្លេងពិណពាទ្យ​ទៀត​សោត​ក៏​ប្រហាក់ប្រហែល​គ្នា​ដែរ … ។

ប៉ុន្តែ​បើ​យើង​ពិនិត្យ​ទៅ​លើ​កំណត់ចំណាំ ដែល​បញ្ជាក់​ពី​ការ​ដឹកនាំ​រឿង​វិញ​«La mise en scène» ដូច​ជា​ពាក្យ​ថា ៖

-​ជើត​ឈឹង ហើយ​ពោល​៖ ខ្សែ​៤ ទំព័រ​៣០ ដែល​បញ្ជាក់​ឱ្យ​ដឹង​ថា ភ្លេង​ត្រូវ​លេង​បទ​ជើត​ឈឹង កាលណា​អ្នកភ្លេង​លេង​ចប់​ហើយ​នោះ​អ្នក​ពោល​ត្រូវ​ពោល​បន្ត ។ ឬ​ពាក្យ​ថា ៖ ល្បង​កាន់ ហើយ​ជើត​ជំហាន​ធំ​ខ្សែ​៤ ទំព័រ​៥ ។

-​បង​នូវ​យក​មេ​ទៅ​បង្ហាញ​បុណ្យ ហើយ​មេ​ដឹងគុណ ញញឹមញញែមរ​កបង ។

-​ទេពី​ក្រោធ​ប្រះ​ខ្លួន​ហោង រាពណ៍​ឱប​ហោះ​ផ្សង អាណា​ថក​បណ្តាល​វេហាស៍ ។

ពាក្យ​នេះ​បញ្ជាក់​ពី​ការ​សម្តែង និង​ការ​ដឹកនាំ​រឿង គឺ​តួ​រាពណ៍​ដែល​ត្រូវ​ចាប់​នាង​សីតា​ត្រូវធ្វើ​កាយវិការ​ជា​ចាប់ ឬ​ប៉ះ​នាង​ដោយ​លឹប​ល ញញើតញញើម រួច​ហើយ​ឈាន​ជំហាន ធំ​ៗ​ដើម្បី​ដកថយ​ដូច​ជា​ភ្ញាក់​… រួច​ចូលចាប់​នាង​ម្តងទៀត ចាប់​បាន​ហើយ «​ឱប​ហោះ​យក​ទៅ​…» ។ ការ​ដឹកនាំ​រឿង​របៀប​នេះ សង្កេត​ឃើញ​ត្រូវ​បាន​គេ​ថែរក្សា​រហូត​មក​ដល់​សព្វថ្ងៃ ទោះ​ក្នុង​ល្ខោន​ក្បាច់​បុរាណ​ក៏​មាន ទោះ​ក្នុង​ទម្រង់​ល្ខោនខោល​ក៏​មាន ។

ឬ​ពាក្យ​ថា ៖ ព្រះ​ល​ក្ម្ស​ណ៍​វ័ណ្ឌ​មាលា ខ្សែ​៥​ទំព័រ​៣៥ ។

-​ដងណោះ​ព្រះ​ល​ក្ម្ស​ណ៍​នរបតី ដាល​ដោះ​រួស​ខ្មី ក៏​វ័ណ្ឌ​មាលា​ដ៏​សុគ្រីព ។

-​ក្រាបថ្វាយបង្គំ សូមពរ​ជីព ស្រេច​ហើយ​សុគ្រីព ក៏​ហោះ​វឹង​ថ្កាន​ពាលី ។
ប្រភព៖https://kohsantepheapdaily.com.kh/article/146465.html